Sjávarútvegsráðuneyti styrkir baskarannsóknir

Rannsóknirnar hófust haustið 2005 og var áframhaldið s.l. haust. Í ljós hefur m.a. komið bræðsluofn þar sem spikið af hvölunum hefur verið brætt og aðrir smáhlutir, postulínsbrot og reykpípuhausar og fleira. Ragnar Edvardsson frá fornleifadeild Náttúrustofu Vestfjarða og Magnús Rafnsson frá Strandagaldri hafa borið hitann og þungan af rannsóknunum. Í tveimur skýrslum frá þeim er árangri rannsóknanna lýst og þær er hægt að nálgast á slóðinni www.galdrasyning.is/baskar.

Markmið verkefnisins er að halda áfram rannsóknum á minjum hvalveiðimanna á tímabilinu frá 1500 til 1700. Meginmarkmiðið er að skapa grundvöll að frekari rannsóknum á minjum hvalveiðimanna frá þessum tíma og um leið öðlast betri skilning á eðli búsetu hvalveiðimanna á tímabilinu og hvernig samskiptum þeirra við Íslendinga var háttað. Verkefnið mun reyna að setja fornleifafræði á minjum erlendra hvalveiðimanna í víðara samhengi svipaðra rannsókna á Norður Atlantshafssvæðinu. Aðaláherslan er á efnislegum minjum eftir hvalveiðimenn á Íslandi og hvaða áhrif vera þeirra hafði á íslenskt samfélag.

Fornleifafræðilega séð hafa litlar sem engar rannsóknir farið fram á meintum minjum erlendra hvalveiðimanna við Ísland og þar af leiðandi er lítið annað vitað um samskipti Íslendinga við útlendinga en það sem kemur fram í rituðum heimildum. Þó hafa nokkrar athuganir verið gerðar á minjum og eru þær flestar í formi fornleifakönnunar og benda þær til þess að talsvert sé um minjar eftir erlenda hvalveiðimenn í Strandasýslu.

Meintar minjar um hvalveiðimenn Baska eru allar við sjó og sjaldnast í meira en 5 metra fjarlægð frá sjávarmáli. Margar minjanna eru það nálægt sjávarmáli að þeim stafar hætta af ágangi sjávar. Rústirnar á Strákatanga eru að u.þ.b. 4 metra frá sjávarmáli og stafar þeim nokkur hætta vegna ágangs náttúrunnar. Heimildir benda sterklega til talsverðra samskipta milli erlendra hvalveiðimann og Íslendinga. Samkvæmt heimildum virðast þessi samskipti hafa verið þó nokkrum erfiðleikum bundin og ofbeldisfull á köflum. Samt sem áður er ekki víst að alltaf hafi verið svo og getur fornleifafræðin hjálpað til að öðlast dýpri skilning á þessum samskiptum og hvernig eðli búsetu baskneskra hvalveiðmanna var háttað. Með því getur rannsóknin lagt til nýjar upplýsingar um kafla í Íslandsögunni sem ekki er vitað mikið um.

Fyrir fornleifafræðina er gildi verkefnisins ekki bara mikilvægt í íslensku samhengi heldur líka í alþjóðlegu. Verkefnið mun leggja til ómetanlegar upplýsingar um hvalveiðar á Norður Atlantshafi og verið gríðarleg viðbót við þær upplýsingar sem þegar hafa safnast við rannsóknir á Svalbarða og Nýfundnalandi, og fleiri stöðum á Norður Atlantshafssvæðinu.

Í framhaldi af rannsóknunum sem vonast er til að geti farið fram í sumar verði síðan litið á aðra staði á Ströndum þar sem sagnir eru um hvalaveiðimenn, s.s. á Eyjum á Bölum og í Kjörvogi og Naustvík í Reykjarfirði.

Íbúar á Ströndum og ekki síður ferðaþjónustuaðilar líta á þessar rannsóknir sem gríðarlegt tækifæri til að bæta við rós í hnappagatið í menningartengdri ferðaþjónustu á svæðinu og stefnt er að því í samstarfi við ýmsa aðila, s.s. Kaldrananeshrepp, að byggja einskonar endurgerð af basknesku hvalbræðslunni í Hveravík á Drangsnesi og að gera rannsóknunum góð skil í Hveravík. Náttúruskoðunarverkefnið WOW er einnig hugmynd sem byrjað er að vinna að og tengist beint rannsóknunum í Hveravík. Það verkefni gengur út á að fræða ferðamenn og allt áhugasamt fólk um náttúruskoðun um fjölbreytt dýra- og fuglalíf við Steingrímsfjörð. Einnig er stefnt að að kynna úrlausnir mjög vel með hverskyns miðlun, s.s. útgáfu á rannsóknunum og jafnvel heimildarmyndar um hvalveiðar við Ísland og N-Atlantshaf fyrr á öldum.

Verkefnið er þegar komið í gott samband við fræðimenn sem unnið hafa að samskonar rannsóknum í Red Bay á Nýfundnalandi og við rannsóknarstofnunina Albaola í Baskalandi. www.albaola.com/.
Sú stofnun hefur unnið að nákvæmum endursmíðun á samskonar skipum sem stunduðu hvalveiðar við Ísland fyrr á öldum og vinna nú að smíði á bátum sem þeir ætla sér að sigla um slóðir Baskneska hvalveiðimann á Íslandi sumarið 2009. Strandagaldur, ásamt fleiri aðilum á Vestfjörðum mun í samvinnu við basknesku stofnunina vinna að sérstökum baskneskum dögum þegar sá atburður á sér stað og styrkja samband þessara tveggja hvalveiðiþjóða.